detalj slike: KRK Art dizajn

 

ZRNA UTJEHE U SVIJETU BOLNIH

USPOMENA

(Tatjana Vrećo, Zrno šećera u slaniku, Prometej, Novi Sad, 2021.)

 prof. dr Goran Maksimović

 

Nakon dva zapažena romana A nije mi do smijeha (2017) i Devet grama duše (2019), u trećem romanu Tatjane Vrećo, Zrno šećera u slaniku, nastavlja se još radikalnije i produbljenije sagledavanje životnih patnji i stradanja pojedinaca i čitavih naroda, koje su uslovljene krupnim društvenim i političkim lomovima na kraju 20. vijeka na nemirnom balkanskom prostoru, a pogotovo na prostoru Bosne i Hercegovine i Srbije. Perspektiva kazivanja je oneobičena činjenicom da je glavni junak muškarac i da kroz njegovu ispovijest i izrazito dramatizovanu perspektivu, autorka sagledava gorku i neobičnu stvarnost, dajući svome junaku Nemanji Vukoviću poziciju povlašćenog svjedoka sa pogledima, doživljajima i slutnjama, bliskim sopstvenom pogledu na svekoliku oporu stvarnost.

Romaneskno kazivanje zasnovano je na retrospektivnom uranjanju u svijet uspomena glavnoga junaka od njegovog najranijeg djetinjstva, pa sve do tridesetih godina života. Između ta dva vremenska graničnika prohujao je čitav jedan tragični život, sa ponekim „zrnom šećera u slaniku“. Nemanja je veoma rano, još kao šestogodišnji dječak, ostao bez roditelja koji su poginuli u saobraćajnoj nesreći, zbog toga je bio prisiljen da se preseli iz Beograda, gdje je rođen i gdje je proživio najranije godine djetinjstva, a zatim i da nastavi novi život kod ujaka i ujne u živopisnom planinskom selu Vučjak na jugoistoku Bosne i Hercegovine. Prikazane su rane godine njegovog odrastanja, školovanja, ljubavi sa djevojčicom Jasminom iz susjedne muslimanske kuće. Predočen je početak građanskog rata, a zatim i izbjeglištva u rodnom gradu, kao i u Njemačkoj. Obuhvaćen je prikaz životnih iskušenja sve do junakovih tridesetih godina života kada poslije različitih iskustava, uslovljenih tragičnim ratnim zbivanjima, a zatim i bolnim doživljajima u Beogradu i Njemačkoj, odlučuje da se vrati u selo svoga djetinjstva i odrastanja. Upravo tu u umirujućem ambijentu i ponovnom srastanju sa surovom ali iskrenom i neposrednom planinskom prirodom i bliskim ljudima, sa novom ženom u koju se zaljubio, sa jednim usvojenim dječakom, izbjeglicom iz Hrvatske, kao i sa pronađenom kćerkicom koju je dobio sa Jasminom na početku rata, a da nije ni znao za njeno rođenje, pokušava da obnovi smisao svoga daljeg postojanja.

Iz te perspektive Zrno šećera u slaniku možemo posmatrati i kao izraziti psihološki tip romana u kome se prati razvojni put glavnog junaka i njegovih životnih doživljaja i dramatičnih iskušenja. U tom smislu veoma upečatljivo je prikazano introvertirano rano djetinjstvo izazvano gubitkom roditelja, a zatim i promjena sredine i dolazak u ujakovu porodicu koja je živjela u zaturenom planinskom selu. Upravo u takvom ambijentu, između ličnosti prividno hladnog ujaka i naglašeno emotivne ujne koja mu je pokušavala nadomjestiti gubitak majke, a zatim i bojažljivoga zbližavanja sa djevojčicom Jasminom iz neposrednog komšiluka, kao i sjedinjavanje sa izvornom ljepotom planinske divlje prirode, započinje proces dubinskog psihološkog seciranja ličnosti glavnog junaka. Taj proces biće uspješno nastavljen i u prikazivanju junakovih đačkih godina, ljubavi i prvih seksualnih iskustava sa djevojčicom Larom, a iznad svega rađanja spontane i uzajamno snažne ljubavi sa Jasminom. Kasnije će taj postupak psihologizacije biti usložnjen dinamičnim erotskim doživljaja koji su pokazivali izvornu snagu tih emocija. Bile su to godine u kojima je junakov introvertirani svijet počinjao da se otvara i da potiskuje razorne strahove. Međutim, neprestana borba sa sjećanjima i strahovima koji su proizlazili iz tih bolnih uspomena, dodatno će biti usložnjena početkom građanskog rata i doživljajima izbjegličkog života, kada se sa ujakom i ujnom vratio u svoj rodni grad u stan svojih roditelja. U ambijentu razorenog društvenog života, na granici između kriminala i grčevitog nastojanja da ostane normalan u tom izokrenutom svijetu, glavni junak prolazi kroz brojna iskušenja, a zatim odlazi u Njemačku u nastojanju da tamo pronađe zrna izgubljenog predratnog života, a prije svega da pronađe djevojku Jasminu i pokuša da obnovi pokidane prostore životne sreće. Umjesto toga, u inostranstvu saznaje tragičnu istinu da je Jasmina umrla na porođaju nekoliko mjeseci nakon otpočinjanja rata, što ga u potpunosti dovodi u duboku depresiju i na ivicu životnog ambisa. Povratak u Beograd nakon tog poražavajućeg i bolnog saznanja ipak će mu povratiti zrna životne nade i to zahvaljujući zbližavanju sa djevojkom Tamarom, koja je takođe preživjela traumu izbjeglištva jer je sa porodicom pobjegla iz Hrvatske na početku tamošnjeg građanskog rata, a onda je i sama doživjela dramu bolne socijalizacije u toj novoj sredini.        

Dramatizovano i psihološki snažno poniranje u biće glavnoga junaka duboko je prožeto društvenim kontekstom i bujicom savremenih istorijskih zbivanja koja su potpuno obesmišljavala čovjekov život i činila ga neizvjesnim poput lista na olujnom vjetru. U toj ravni rukopis ovoga djela možemo čitati i kao društveni roman koji je duboko uronjen u godine postupnog, a na kraju i krvavog ratnog razaranja jednog zlosrećnog političkog sistema. Otuda se stanje straha, nesigurnosti i neizvjesnosti, nameće kao jedino dubinsko raspoloženje na kome je utemeljen svijet junakovih uspomena. U junakovoj duši sjećanje i uspomene stvaraju ogroman bol i strah, tako da čitav roman možemo čitati i kao nastojanje da se kazivanjem/ispovijedanjem  oslobodimo svijeta uspomena, kao i bola koje ta sjećanja donose. Otuda četvorodjelnu kompoziciju romana možemo posmatrati i kao gradaciju tog bola i straha, a organizaciju priče možemo dovesti u vezu sa skrivenom ali snažno utemeljenom dramskom strukturom čitavog djela. U prvoj cjelini pod naslovom „Strah“, kao u nekoj dramskoj ekspoziciji, otvorena  je ta strašna kutija straha i bola koja je duboko uronjena u junakovoj duši. U drugoj cjelini pod naslovom „Strast“ ta borba sa prevazilaženjem straha i bola doživljava čitav niz veoma složenih dramskih peripetija duboko ukorijenjenih u erotskim doživljajima i strašću koja podjednako oslobađa, ali i vezuje junakov život za neraskidive niti prirode i jedinstvene ljubavi prema djevojci Jasmini. U trećem kompozicionom segmentu, naslovljenom „Srdžba“, dolazi do snažne dramske kulminacije u toj nemilosrdnoj borbi sa prevazilaženjem bola i straha, ali i suočavanja sa životom u svim njegovim najsurovijim i najbrutalnijim oblicima postojanja, uslovljenih početkom građanskog rata, izbjeglištvom i svekolikom raskorijenjenošću junaka. Četvrtu romanesknu cjelinu, naslovljenu „Smiraj“, možemo posmatrati kao dramski rasplet, u kojem se životni krug bola i patnje okončava sa povratkom u prirodu, u planinsko selo Vučjak, ali i sa saznanjem da je Jasmina umrla nakon porođaja odmah na početku rata, te da je iza sebe ostavila njihovu zajedničku kćerku. Taj rasplet i povratak u obnovljeni život ostvaruje se kroz pronalaženje smisla u novoj ljubavi sa Tamarom, u novom porodičnom vaskrsenju sa usvojenim dječakom i sa pronađenom kćerkicom koja je dobila ime po majci Jasmini, ali i sa definitivnim opredjeljenjem za pisanje i ulazak u svijet književnosti.

Naročito su snažno interpretirane niti takve složene životne drame u središnjim poglavljima romana „Strast“ i Srdžba“. U njima dolazi do najneposrednijeg junakovog suočavanja sa ljubavnim idealom i gromovitim erotskim strastima sa djevojkom Jasminom, kao i sa najbrutalnijim vidovima izbjegličkog života i vezama sa kriminalnim podzemljem u Beogradu i Njemačkoj. Ljubav i erotika duboko su ukorijenjeni u čovjekovo sjedinjavanje sa izvornim oblicima planinske prirode, zbog čega se snažni seksualni doživljaji i odvijaju u tom nesputanom ambijentu planinskih katuna, sjenika, kao i jezera, livada i rječica. Upravo u tom erotskom oslobađanju iskazana je ne samo dimenzija jedne velike i jedinstvene ljubavi između Nemanje i Jasmine, koja je u svojoj suštini bila zabranjena zbog različitog vjerskog i nacionalnog identiteta dvoje junaka, nego i prostor nesputanog oslobađanja od svega onoga što je činilo izvorište bola i straha u ljudskim životima, a što ne priznaje nikakve zadate društvene granice i običajne konvencije. Naročito su upečatljivo doživljene erotske scene koje se odigravaju u planinskom katunu a u kojima je prikazano snažno pulsiranje i strasno sjedinjavanje svih tjelesnih damara i nabreklih žila dvoje mladih, kao izraz njihovih zabranjenih, a sasvim iskrenih i nesputanih emocija. Upravo je u tom sjedinjavanju tjelesnog i duhovnog doživljaja ljubavi i sugerisano da u životu najčešće nema velikih strasti bez ogromnih emocija, ali i bez dimenzije društvenog prestupa i radikalnog kidanja običajnih normi ili predrasuda. 

Na kraju romana u kratkom epilogu upravo je potenciran taj ljekoviti i blagorodni svijet pisanja koji je pomogao glavnom junaku da se oslobodi sjećanja, kao i to da potisne razarajuću snagu bola, a samim tim i da pronađe novorođeni smisao postojanja u surovom okruženju. Time se potvrđuje jedna od mogućih suštinskih ideja ovoga romana da je u sjećanju istovremeno sadržana patnja i bol, ali i blagorodno pročišćenje, koje nam pomaže da se oslobodimo mogućih strahova i da doživimo svekoliku katarzu našega bića, a time i da proniknemo u suštinu i smisao ljudskog postojanja. Napisan snažno, sa uspješnim poniranjima u tajne ranjive i krhke ljudske duše, kao i beskompromisnim i brutalnim seciranjima jednog društva u sveopštem raspadanju, roman Zrno šećera u slaniku, izrasta u uzbudljivu prozu koja čitaoca nikako neće ostaviti ravnodušnim ili nezainteresovanim, a istovremeno će probuditi u njemu brojna potisnuta pitanja i zapretane emocije.

Ауторка Татјана Врећо у друштву својих романа

PODELITE OVAJ TEKST NA: